Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Domy przysłupowe: niezwykła atrakcja Dolnego Śląska. Czym właściwie są, co je wyróżnia i gdzie można je oglądać?

Emil Hoff
Emil Hoff
Dom przysłupowy w Olszynie

Domy przysłupowe, jak ten w Olszynie, to unikalne atrakcje z pogranicza trzech kultur.
Dom przysłupowy w Olszynie Domy przysłupowe, jak ten w Olszynie, to unikalne atrakcje z pogranicza trzech kultur. Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja
Dolnośląskie to region pełen niezwykłych i nietypowych atrakcji, przyciągających turystów z całej Polski. W Zgorzelcu, Bogatyni i innych miejscowościach można natknąć się na charakterystyczne domy, którymi szczyci się pogranicze Polski, Niemiec i Czech. Czym są domy przysłupowe, gdzie można je oglądać i które są najpiękniejsze? Sporządziliśmy dla Was galerię tych architektonicznych cudeniek. Wycieczka szlakiem domów przysłupowych to świetny pomysł na weekend czy czerwcówkę na Dolnym Śląsku.

Spis treści

Domy przysłupowe z Dolnego Śląska. Czym jest niezwykła atrakcja z pogranicza trzech kultur?

Działoszyn - dom przysłupowy
Domy przysłupowe spotkać można w różnych zakątkach Dolnego Śląska, np. w Działoszynie.

Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja

Czym są domy przysłupowe? Zwane też łużyckimi, stanowią przykłady ludowego budownictwa z pogranicza Polski, Niemiec i Czech (Euroregion Nysa). Stanowią połączenie dwóch typów architektonicznych - słowiańskiego budownictwa zrębowego i niemieckiej techniki szachulcowej. Ten typ architektury rozpowszechnił się jeszcze w średniowieczu na terenie Górnych Łużyc, skąd trafił do Czech i na Dolny Śląsk.

Domy przysłupowe charakteryzują się tym, że o ile część gospodarcza domu - ta słowiańska - najczęściej jest murowana, o tyle część mieszkalna, przeważnie zlokalizowana na tyłach i piętrze, jest zwykle drewniana. Drewniane partie domów przysłupowych wznoszono w niemieckiej konstrukcji ryglowej, tzn. ściany miały szkielet z belek, który wypełniano gliną zmieszaną ze słomą (tzw. szachulcem). Efekt końcowy jest bardzo urokliwy: na murowanym parterze wznosi się piętro ryglowe o ładnych, pobielonych ścianach, poprzecinanych drewnianymi belkami.

Dodaj firmę
Logo firmy Stowarzyszenie Dom Kołodzieja
Zgorzelec, Aleje Lipowe
Reklama

Nazwa dom przysłupowy bierze się jednak od unikalnych przysłupów, czyli elementów konstrukcji nośnej, ustawionych na zewnątrz budynku i wspierających górne kondygnacje domu. Przysłupy były łączone ze sobą za pomocą charakterystycznych arkad, otaczających okna parterowe.

XIX-wieczny szał na domy przysłupowe

Śliczny niebieski dom w Wolimierzu
W Wolimierzu można oglądać śliczny, kolorowy dom przysłupowy.

Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja

Nie ma pewności co do tego, jak i kiedy zaczęto stosować przysłupy w domach mieszkalnych. Możliwe, że ma to związek z rozwojem tkactwa na terenie Łużyc. Gdyby dom miał zwykłą konstrukcję, a wyższe kondygnacje wpierały się na belkach stropowych tych niższych, drgania powodowane pracą ustawionego w głównej izbie warsztatu tkackiego mogłyby zagrażać stabilności całej konstrukcji.

Domy przysłupowe cieszyły się dużym powodzeniem jeszcze w XIX w. Ich konstrukcja była zmyślna, wygodna i stosunkowo łatwa do wzniesienia, a zarazem tradycyjna. Dzięki połączeniu praktyczności i tradycji domy przysłupowe były atrakcyjne dla niemal wszystkich warstw społecznych, od ubogich rzemieślników po bogatych kupców. Bogaci wyróżniali swoje domostwa szczególnie pięknym wykończeniem.

- Domy przysłupowe były stosunkowo łatwe do wzniesienia i transportu – tłumaczy Elżbieta Lech-Gotthardt, wiceprezes Stowarzyszenia Dom Kołodzieja, zajmującego się konserwacją i popularyzacją domów przysłupowych w Polsce. – Rodzice często zamawiali szkielet domu dla młodego małżeństwa, które mogło go postawić w wybranym miejscu, a potem wykończyć. Domy przysłupowe łatwo też było rozmontować i przetransportować gdzieś indziej. Trudno się dziwić, że ta genialna konstrukcja cieszyła się dużą popularnością.

Do dziś zachowało się w Europie ok. 20 tys. domów przysłupowych. Ten typ konstrukcji domów mieszkalnych najbardziej popularny był we wschodniej Saksonii, gdzie do dziś zachowało się w dobrym stanie ponad 6 tys. domów przysłupowych. Czesi mają na swoim terenie najwięcej zarejestrowanych obiektów tego typu – aż ponad 13 tys.

Czytaj też: Najlepsze atrakcje dla dzieci we Wrocławiu. Parki trampolin, quady, kolejka linowa i inne pomysły na zabawę w weekend i Dzień Dziecka

Nie tylko Zgorzelec i Bogatynia. Gdzie w Polsce można oglądać domy przysłupowe?

Giebułtów - dom przysłupowy
W Giebułtowie turyści mogą zajrzeć do wnętrza zabytkowego domu przysłupowego.

Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja

W Polsce domy przysłupowe zlokalizowane są na Dolnym Śląsku i Rzeszowszczyźnie. Łącznie mamy ich ponad 600, z czego 300 przypada na okolicę Bogatyni. Do rejestru zabytków wpisanych jest jednak tylko 85 domów przysłupowych. Najstarszy polski dom przysłupowy, jeszcze z XV w., stoi we wsi Giebułtów.

Obejrzyjcie mapę lokalizacji polskich domów przysłupowych, przygotowaną przez Stowarzyszenie Dom Kołodzieja:

Mapa domów przysłupowych w Polsce
W Polsce znajduje się ok. 600 domów przysłupowych. Za nieformalną stolicę tego typu architektury uchodzi Bogatynia, w której okolicach stoi ok. 300 domów przysłupowych. Zdecydowana większość polskich domów przysłupowych stanowi własność prywatną. Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja

Czytaj też: Najlepsze atrakcje dla dzieci na Dolnym Śląsku. 20 sprawdzonych pomysłów na rodzinną wycieczkę i Dzień Dziecka pod Wrocławiem

Kraina domów przysłupowych: na ratunek ludowej architekturze

Czas nie był zbyt łaskawy dla domów przysłupowych. Wykonane w dużej mierze z drewna i gliny, tego typu konstrukcje są stosunkowo nietrwałe i bardziej narażone na niszczące wpływy środowiska. Nie pomaga im też fakt, że wiele z nich stoi w regionie Bogatyni, gdzie po II wojnie światowej bujnie rozwijało się górnictwo, odsuwając na dalszy plan potrzebę konserwacji zabytków, a nawet zagrażając wielu domom przysłupowym, stojącym we wsiach zlokalizowanych w pobliżu złóż węgla.

By ratować polskie domy przysłupowe, zaniedbywane w okresie PRL, powstał projekt Kraina Domów Przysłupowych, koordynowany przez Euroregion Nysa, którego twórcy i uczestnicy pragną zachować jak najwięcej z dziedzictwa tej dawnej, urokliwej architektury. Wśród polskich organizacji wyróżnia się Stowarzyszenie Dom Kołodzieja, którego wiceprezes, Elżbieta Lech-Gotthardt, zafascynowała się tym niezwykłym typem architektury jeszcze w 2005 r. Kupiła opuszczony dom przysłupowy z 1822 r., stojący we wsi Wigancice Żytawskie, i przeprowadziła jego translokację (rozbiórkę, przenosiny i ponowne złożenie) do Zgorzelca.

Dom przysłupowy z galerią w Kopańcu
Dom przysłupowy w Kopańcu mieści galerię „Kozia Szyja".

Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja

- Wieś miała zostać wysiedlona i całkowicie zasypana w związku z rozwojem kopalni w Turowie - mówi Elżbieta Lech-Gotthardt. - Już w końcu lat 90. XX w. jeździłam tam i za zgodą konserwatora wywoziłam z opuszczonych domów zabytkowe przedmioty i wyposażenie, by je ratować i wykorzystać gdzie indziej. Było mi bardzo żal, że cała ta wieś ma zniknąć i jej urokliwa architektura, zdominowana przez domy przysłupowe przepadnie.

- Któregoś razu ogarnęła mnie tak silna nostalgia, że postanowiłam zrobić coś więcej niż tylko ratowanie pojedynczych przedmiotów. Za radą konserwatora kupiłam jeden z domów przysłupowych i przeprowadziłam jego translokację. Dziś stoi w Zgorzelcu, starannie odrestaurowany. Prowadzę w nim restaurację i hotel, a dodatkową atrakcją dla gości jest niesamowita architektura budynku, wiernie odtworzonego domu przysłupowego.

Tak właśnie pojawił się w Zgorzelcu Dom Kołodzieja, stanowiący dziś także siedzibę Stowarzyszenie, zajmującego się ochroną i popularyzacją domów przysłupowych w Polsce.

Stowarzyszenie Dom Kołodzieja ze Zgorzelca popularyzuje zabytkowe budownictwo

Stowarzyszenie Dom Kołodzieja ze Zgorzelca to organizacja, która od 2005 r. prężenie działa na rzecz zachowania i popularyzacji domów przysłupowych jako atrakcji turystycznej.

- Członkami Stowarzyszenia są ludzie z różnych środowisk i zawodów - opowiada Elżbieta Lech-Gotthardt. - Są na przykłąd pedagodzy, rehabilitanci... Prezesem jest burmistrz Gryfowa, ja sama jestem z wykształcenia bibliotekarką, a od 25 lat prowadzę działalność gastronomiczno-hotelarską. Wszystkich nas jednak łączy pasja - miłość do zabytków i chęć ich ratowania, dawania im drugiego życia.

- Na co dzień nasze stowarzyszenie zajmuje się szeroko pojętą edukacją, popularyzowaniem wiedzy i ratowaniem starych domów przysłupowych - mówi Adrianna Kowalska, członkini Stowarzyszenia Dom Kołodzieja. - Popularyzujemy też nowe domy przysłupowe.

Dom Kołodzieja z niezwykłą historią
To właśnie dom przysłupowy, uratowany, translokowany i przywrócony do dawnej świetności przez Elżbietę Lech-Gotthardt. Dziś znajduje się w nim siedziba Stowarzyszenia Dom Kołodzieja. Pierwotnie wzniesiono go w 1822 r. Charakteryzuje się pięknymi przysłupami w formie ozdobnych kolumn, starannie wykonanymi okuciami drzwi i kamiennym portalem wejściowym.

Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja

Domy przysłupowe to wcale nie martwy relikt przeszłości. Okazuje się, że urokliwa konstrukcja powoli wraca do łask, domy przysłupowe są chętnie kupowane i remontowane, a niektórzy inwestorzy decydują się nawet na wznoszenie nowych konstrukcji w tym stylu. Stowarzyszenie Dom Kołodzieja zachęca do tego i oferuje darmowe plany budowlane.

- Jesteśmy w posiadaniu praw autorskich do czterech projektów budowlanych domów jednorodzinnych oraz dwóch świetlic wiejskich, które udostępniamy za darmo każdemu inwestorowi chcącemu wybudować się w naszej krainie – informuje Adrianna Kowalska. Nasze projekty są „gotowe” do użycia, tak jak katalogowe projekty budowlane.

Elżbieta Lech-Gotthardt zapewnia, że domy przysłupowe przeżywają obecnie w Polsce renesans zainteresowania.

- Około 2/3 domów przysłupowych w Polsce stanowi własność prywatną - opowiada - To nie są ruiny ani skanseny, ale często pięknie odremontowane budynki. W niektórych działają muzea, ale większość mieści biznesy lub prywatne mieszkania. Z wyliczeń naszego Stowarzyszenia wynika, że w Polsce w ciągu ostatnich lat powstało także kilkanaście zupełnie nowych domów typu przysłupowego oraz dwie świetlice. Ludzie są coraz bardziej świadomi regionalnego dziedzictwa, chcą je pielęgnować i cieszą się, gdy mogą stać się jego częścią przez odnowienie i zamieszkanie w domu przysłupowym.

Dolnośląskie atrakcje bez wychodzenia z domu. Wirtualne wycieczki po domach przysłupowych

Liczne atrakcje Dolnego Śląska zachęcają do zwiedzania całego regionu. Niektóre zabytki można również podziwiać bez wychodzenia z domu. Stowarzyszenie Dom Kołodzieja pomogło także fundacji 360. Kulturnet stworzyć wirtualne wycieczki po 32 domach przysłupowych z terenów Polski i Niemiec. Każda wirtualna wycieczka umożliwia zwiedzanie wnętrz domów przysłupowych w formie serii panoram 360 stopni.

Wirtualne wycieczki po domach przysłupowych można odbywać online bez wychodzenia z domu – to dobry pomysł na deszczowy dzień, kiedy pogoda nie zachęca do opuszczania ulubionego fotela.

Dzień Otwarty Domów Przysłupowych

Bogatynia i jej piękne domy przysłupowe
Staranie odrestaurowane domy przysłupowe w Bogatyni przyciagają turystów.

Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja

Stowarzyszenie Dom Kołodzieja od 18 lat współorganizuje coroczny Dzień Otwarty Domów Przysłupowych, który przypada zwykle w ostatnią niedzielę maja. To wspólna impreza polsko-niemiecko-czeska, której celem jest popularyzacja domów przysłupowych i atrakcji turystycznych Euroregionu Nysa.

W tym roku Dzień Otwarty Domów Przysłupowych wypada 28 maja. W całym nadgranicznym regionie, po stronie polskiej, niemieckiej i czeskiej, zostanie udostępnionych do zwiedzania ok. 150 prywatnych domów przysłupowych, w tym ok. 26 polskich. Ich lokalizację możecie sprawdzić na mapie powyżej.

Udostępniane domy to starannie odremontowane i zamieszkałe domy przysłupowe. Dzień otwarty to więc dobra okazja, by przekonać się, jak się mieszka w tego typu tradycyjnym domu, ze ścianami z drewna i gliny. W ramach imprezy organizowane będą również instruktaże składania wniosków o dofinansowanie remontów domów przysłupowych lub wznoszenia od nowa siedzib w tym unikalnym stylu.

Czytaj też: Dolny Śląsk na spacer: 17 pomysłów na pełne atrakcji wycieczki do lasów koło Wrocławia

Galeria najpiękniejszych domów przysłupowych w Polsce

Przygotowaliśmy dla Was galerię najpiękniejszych domów przysłupowych w Polsce. Zwiedzanie tych obiektów to dobry pomysł na weekendową wycieczkę krajoznawczą. Sprawdźcie, gdzie znajdują się najpiękniejsze domy przysłupowe w Polsce.

Źródło: domkolodzieja.pl

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wideo
Wróć na zary.naszemiasto.pl Nasze Miasto