Tajemnica na rozstajach dróg. Skąd się wzięły przydrożne krzyże i kapliczki i dlaczego ludzie je stawiali?

Gdy przyszedł czas, żeby poświęcić im więcej czasu niż tylko przelotny rzut okiem w czasie podróży, przypomniały mi się słowa piosenki grupy VOX: „Na rozstaju dróg, gdzie przydrożny Chrystus stał”, która towarzyszyła mi przez prawie dwa miesiące wyszukiwania przy drogach kapliczek i krzyżyży. Okazało się, że w powiecie żarskim mamy prawdziwe skarby.

Kapliczki i krzyże przydrożne stanowią nieodłączny element krajobrazu w całej Polsce. Na ogół mijamy je obojętnie, nie zastanawiamy się nad tym, kto i dlaczego je postawił. Tymczasem każdy przydrożny krzyż czy kapliczka ma własną historię, a nawet swego fundatora. Stawiane były w dowód wdzięczności za doznane łaski i dla upamiętnienia ważnych wydarzeń. Wznoszono je też w określonej intencji, prosząc o łaskę Boga. Miały chronić przed chorobą, pożarem i powodzią. Powstawały przeważnie w wieku XIX – w latach wojen, głodów i epidemii, które co jakiś czas dziesiątkowały ludność.

Nie lokalizowano ich w miejscach przypadkowych – najczęściej na rozstajach dróg, przy dawnych szlakach. Obok krzyży i kapliczek sadzono drzewa. Często w odosobnieniu, z dala od zabudowań stawiano krzyże żeliwne, kamienne i drewniane. Widniała na nich postać ukrzyżowanego Chrystusa. W tych miejscach grzebano dawniej zmarłych na zarazę.

Do dzisiaj zachowała się tradycja budowy krzyży i kapliczek przydrożnych. Powstają na prywatnych posesjach, w bezpośrednim sąsiedztwie domów lub w miejscach ogólnie dostępnych. To przejaw wiary i szacunku dla przodków, ale także pozostawienia potomnym śladu po czasach dzisiejszych. Krzyże i kapliczki przydrożne na terenie powiatu żarskiego, to cenne zabytki kultury stanowiące wielkie osiągnięcie ludowej sztuki sakralnej.

Po tej prawdziwej wyprawie w nieznane, w poszukiwaniu prawie już zapomnianych skarbów, naszła mnie refleksja. W wielu miejscowościach znalazłam nie jeden, a dwa, a nawet trzy przydrożne krzyże albo kapliczki. Nieraz zbudowane bardzo blisko siebie, a nieraz stojące na przeciwległych krańcach wsi. Część tych naszych perełek jest zadbana. Widać, że ktoś zadaje sobie trud i pielęgnuje rośliny i przystraja krzyże kolorowymi wstążkami. Mieszkańcy okolicznych miejscowości twierdzą, że robią to starsi ludzie, którzy pamiętają jeszcze jak ważne są dla nich te miejsca. A co będzie, kiedy ich zabraknie? Zapomnimy o naszej historii i tradycji?